โรคเบาหวาน

โรคเบาหวาน

โรคเบาหวาน เป็นโรคเรื้อรังที่เกิดจากตับอ่อนไม่สามารถสร้างอินซูลินได้เพียงพอ หรือเมื่อร่างกายไม่สามารถใช้อินซูลินที่ผลิตออกมาได้อย่างมีประสิทธิภาพ ทำให้น้ำตาลในเลือดสูงขึ้นอยู่เป็นเวลานาน

การวินิจฉัยโรคเบาหวาน

การวินิจฉัยโรคเบาหวานอาศัยเกณฑ์ข้อใดข้อหนึ่งต่อไปนี้

1.มีอาการของระดับกลูโคสสูงในพลาสมา ได้แก่  ปัสสาวะมากดื่มน้ำมาก รับประทานอาหารได้แต้น้ำหนักลด ร่วมกับตรวจพบระดับกลูโคสในพลาสมาที่เวลาใดเวลาหนึ่งโดยไม่จำเป็นต้องอดอาหารมีค่า ≥ 200 มก/ดล.

2.ระดับกลูโคสในพลาสมาตอนเช้าหลังอดอาหารอย่างน้อย 8(FPG) ชั่งโมง มีค่า  ≥ 126 มก/ดล.โดยตรวจ 2 ครั้ง ต่างวันกัน

3.ทดสอบความทนต่อกลูโคสโดยตรวจระดับกลูโคสในพลาสมาที่ 2 ชั่วโมง หลังการดื่มสารละลายที่มีกลูโคส 75 กรัม พบมีค่า ค่า  ≥ 200 มก/ดล. ใช้สำหรับผู้มีความเสี่ยงสูง

อาการของโรคเบาหวาน

                ปัสสาวะบ่อยและมาก คอแห้ง กระหายน้ำ หิวบ่อย กินจุ น้ำหนักลด เป็นแผลง่ายแต่หายยาก และต่อมาเมื่อเกิดการทำลายเส้นประสาทและหลอดเลือดมากขึ้น ก่อให้เกิดอาการชาตามปลายนิ้วและตาพร่ามัว

ปัจจัยเสี่ยงต่อการเกิดโรคเบาหวาน ที่สำคัญ คือ

                1.ปัจจัยเสี่ยงที่ไม่สามารถปรับเปลี่ยนได้ เช่น กรรมพันธุ์อายุที่เพิ่มขึ้น

                2.ปัจจัยที่สามารถปรับเปลี่ยนได้ เช่น น้ำหนักเกินและอ้วน ความดันโลหิตสูง ไขมันในเลือดสูง ขาดการเกินกำลังกาย รับประทานอาหารไม่ถูกสัดส่วน (รับประทานหวาน/มัน/เค็มเกิน) สูบบุหรี่ ดื่มเครื่องดื่มที่มีแอลกอฮอล์ในขนาดที่เป็นอันตรายต่อสุขภาพ

การดูแลกลุ่มเสี่ยงสูงโรคเบาหวาน

                1.แนะนำการปฏิบัติตัว

                                1.1ควบคุมอาหารจำพวกเป็นแป้งน้ำตาล

                                1.2ควบคุมน้ำหนักให้อยู่ในเกณฑ์ที่เหมาะสม และออกกำลังกายอย่างสม่ำเสมอ

                                1.3ประเมินความเสี่ยงเมื่อได้รับการวินิจฉัยว่าเป็นกลุ่มเสี่ยงสูงซ้ำ 1,3,6 เดือน และ 1 ปี ได้ประเมินพฤติกรรมสุขภาพ ชั่งน้ำหนัก ดัชนีมวลกาย รอบเอว ตรวจวัดความดันโลหิต และระดับความดันในเลือด

                                1.4การสังเกตอาการผิดปกติที่ต้องไปพบแพทย์ เช่น ปัสสาวะบ่อยและมาก กระหายน้ำ ดื่มน้ำบ่อยๆ หิวบ่อย หรือกินจุ อ่อนเพลีย

                2.ติดตามเยี่ยมบ้านเป็นรายกรณีเพื่อประเมินสภาพแวดล้อมความเป็นอยู่ในบ้านเพื่อสนับสนุนการจัดการดูแลตนเอง ร่วมกันหาสาเหตุของปัญหา และร่วมกันวางแผนเพื่อหาแนวทางแก้ไข ในกรณีที่สามารถควบคุมระดับน้ำตาลในเลือดได้

                3.บันทึกผลเพื่อการติดตามดูแล

การดูแลกลุ่มป่วยโรคเบาหวาน

                การติดตามและการประเมินผลการรักษาผู้ป่วย

                ระยะที่ 1 ควบคุมระดับน้ำตาลในเลือดไม่ได้ ติดตามทุก 1-4 สัปดาห์ขึ้นอยู่กับความรุนแรงของโรค ให้ความรู้เกี่ยวกับโรค เพื่อให้ผู้ป่วยดูแลตนเองได้และติดตามระดับน้ำตาลในเลือด จนสามารถควบคุมระดับน้ำตาลได้ตามเป้าหมายภายใน 3-6 เดือน และควรมีการติดตามเยี่ยมบ้านและประเมินสภาพแวดล้อม

                ระยะที่ 2 ควบคุมระดับน้ำตาลในเลือดได้ ติดตามทุก 1-3 เดือน เพื่อประเมินการควบคุมน้ำตาลและการปฏิบัติตัวตามแผนการรักษาการ รับประทานยา ผลข้างเคียงของยา ปัญหา อุปสรรค และสภาพแวดล้อม ความเป็นอยู่ คุณภาพชีวิตและสภาพจิตใจ

การปฏิบัติในการติดตามผู้ป่วย

                1.ตรวจวัดความดันโลหิต ตรวจระดับน้ำตาลในเลือด ชั่งน้ำหนัก คำนวณ BMI วัดรอบเอว

                2.ประเมินการควบคุมอาหาร การออกกำลังกาย การรับประทานยา ฉีดยา และการให้คำแนะนำในการดูแลตนเอง

                3.ส่งตรวจ ไขมันในเลือด ส่งตรวจปัสสาวะ รวมถึงตรวจตาและเท้าอย่างละเอียดอย่างน้อยปีละ1ครั้ง

                4.ประเมินภาวะแทรกซ้อน เพื่อส่งพบแพทย์

                                4.1 ตา  : สังเกตอาการเปลี่ยนแปลงของสายตา เช่น ตามัวลง มองเห็นภาพซ้อน(อาการเหล่านี้เกิดจากควบคุมระดับน้ำตาลในเลือดไม่ได้)เบาหวานชนิดที่ 2 ควรได้รับการตรวจตาตั้งแต่ครั้งแรกเมื่อแพทย์วินิจฉัยว่าเป็นโรคเบาหวาน และตรวจอย่างน้อยปีละ 1 ครั้ง

4.2  ไต : สังเกตอาการบวม โดยเฉพาะเท้า และตรวจเพื่อดูโปรตีนในปัสสาวะ

4.3  เท้า : ตรวจอย่างละเอียดบริเวณซอกนิ้วเท้า ฝ่าเท้า รอบเล็บเท้า เพื่อดูรอยช้ำแผลหรืออาการอักเสบ

5. ผู้ป่วยเบาหวานควรได้รับการตรวจคัดกรองความเสี่ยงต่อการเกิดโรคหลอดเลือดหัวใจและหลอดเลือดในสมอง อย่างน้อยปีละ 1 ครั้ง

6. ผู้ป่วยเบาหวานที่มีความดันโลหิตสูงร่วมด้วย ควรควบคุมความดันโลหิตน้อยกว่า 130/80 มิลลิเมตรปรอท และควรควบคุม HbA1C ให้ต่ำกว่า7

7.ประเมินเพิ่มเติมในส่วนของสภาพแวดล้อมความเป็นอยู่ในบ้านที่สนับสนุนการจัดการดูแลตนเอง การควบคุมระดับน้ำตาลในเลือด

8. ให้คำปรึกษาในส่วนขาด หาสาเหตุ และวางแผนแก้ไขร่วมกับผู้ป่วยและญาติ

9. ย้ำอาการสำคัญที่ต้องไปพบแพทย์ เช่น ชาตามปลายมือ ปลายเท้า ใจสั่น บวมตามปลายมือ ปลายเท้า ควบคุมระดับน้ำตาลไม่ได้ หรือมีภาวะ Hypoglycemia/Hyperglycemia

10. บันทึกเพื่อติดตามผลการดูแลรักษากลุ่มป่วย

ภาวะแทรกซ้อนฉับพลันจากโรคเบาหวาน

1.ภาวะน้ำตาลในเลือดต่ำ

-อาการ ของแต่ละคนจะแตกต่างกันออกไปตั้งแต่รู้สึกหิวมาก มือสั่น  มีเหงื่อออกมาก ตัวเย็น ใจสั่น   หัวใจเต้นแรงและเร็ว ปวดศีรษะ วิงเวียน มึนงง หน้ามืดตาลาย ตาพร่ามัว กรณีรุนแรงมากจะมีอาการชักหมดสติ

-วิธีที่จะยืนยันภาวะน้ำตาลในเลือดต่ำ คือการเจาะ DTX มีค่า < 70 มก./ดล. แต่ถ้าไม่สามารถเจาะได้ทันทีให้การรักษาอาการภาวะน้ำตาลต่ำไปก่อนโดยการดื่ม น้ำหวาน น้ำตาล น้ำผลไม้ น้ำอัดลม นมหวานทันที อาการจะดีขึ้นภายใน 5-10 นาที แต่ถ้ามีอาการมาก ไม่ดีขึ้นหรือไม่รู้ สึกตัวต้องรีบนำส่งโรงพยาบาล

2. ภาวะน้ำตาลในเลือดสูงมาก

-อาการ กระหายน้ำมากปากแห้ง ปัสสาวะบ่อยผิดปกติ โดยเฉพาะเวลากลางคืน อ่อนเพลียเหนื่อยง่าย อาการหายใจหอบเหนื่อย ปวดท้อง อาเจียน เพ้อ สับสน บางครั้งมีชัก ซึม หมดสติ

-อาการเหล่านี้เป็นอาการที่อันตราย ต้องรีบนำส่งโรงพยาบาลทันทีเพื่อให้การรักษา

โรคความดันโลหิตสูง 

ความดันโลหิตสูง  คือ ภาวะที่ร่างกายมีระดับความดันโลหิตตั้งแต่ 140/90 มิลลิเมตรปรอทขึ้นไป ภาวะที่ร่างกายมีระดับความดันโลหิตตั้งแต่ 120/80 – 139/89 มิลลิเมตรปรอท ถือเป็นกลุ่มเสี่ยง                (Pre  Hypretension)   

อาการและอาการแสดง

ระยะแรก ส่วนมากไม่มีอาการที่ชัดเจนแต่เมื่อความดันโลหิตสูงขึ้นเรื่อยๆ อาจมีอาการเตือน เช่น      ปวดศีรษะบริเวณท้ายทอยเหนื่อยง่าย อ่อนแรง มึนงง ใจสั่น วิงเวียน หน้าแดงร้อนวูบวาบเลือดกำเดาออก  ตามัวหรือมองเห็นภาพซ้อน ซึมลงเล็กน้อย ถ้าอาการรุนแรงจะทำลายอวัยวะสำคัญ เช่น หัวใจ สมอง ไต ตา

**สิ่งที่ต้องระวังสังเกตและต้องไปพบแพทย์โดยด่วนที่อาจพบได้ในภาวะความดันโลหิตสูงอย่างรุนแรง

1.ปวดศีรษะ  วิงเวียน ตามัว

2.เจ็บหน้าอก  หัวใจเต้นเร็ว หอบเหนื่อย หรือหายใจลำบากในตอนกลางคืน

3.มีปัสสาวะน้อยโดยเฉพาะในเวลากลางคืนและปัสสาวะเป็นเลือด

ปัจจัยเสี่ยงที่ก่อให้เกิดโรคความดันโลหิตสูง

                อายุตั้งแต่ 35ปีขึ้นไป มี พ่อ แม่ พี่น้อง เป็นความดันโลหิตสูงพฤติกรรมสุขภาพที่ไม่เหมาะสม เช่น สูบบุหรี่ รับประทานอาหารเค็มจัด หวานจัด มันจัด รับประทานผักผลไม้น้อย ไม่ออกกำลังกาย อ้วน/น้ำหนักเกิน เครียดเรื้อรัง เครื่องดื่มแอลกอฮอล์ปริมาณมากสม่ำเสมอ หรือ ไขมันในเลือดสูง เป็นโรคเบาหวาน

การดูแลกลุ่มเสี่ยงสูงโรคความดันโลหิตสูง(Pre Hypertension)

                1.แนะนำการปฏิบัติตัว

                                1.1งดสูบบุหรี่

                                1.2การลด/จำกัดอาหารเค็ม เพิ่มการรับประทาน ผัก ผลไม้

                                1.3การออกกำลังกาย เพื่อควบคุมน้ำหนัก

                                1.4การควบคุมอารมณ์/การลดความเครียด

                                1.5การลด ละ เลิก การเครื่องดื่มแอลกอฮอล์

                                1.6ตรวจวัดความดันโลหิตอย่างน้อย ทุก6เดือน

                                1.7การสังเกตอาการผิดปกติที่ต้องไปพบแพทย์ เช่น ปวดศีรษะบริเวณท้ายทอย เหนื่อยง่าย อ่อนแรง มึนงง ใจสั่น วิงเวียน หน้าแดงร้อนวูบวาบ เลือดกำเดาออก ตามัวหรือมองเห็นภาพซ้อน

                2.ติดตามเยี่ยมเพื่อประเมินสภาพแวดล้อมความเป็นอยู่ในบ้านที่สนับสนุนการจัดการดูแลตนเอง ร่วมกัน หาสาเหตุของปัญหาและร่วมวางแผนเพื่อหาแนวทางแก้ไขในกรณีที่ไม่สามารถควบคุมระดับความดันโลหิต ได้ควรติดตามทุก 1,3,6 เดือน และ 1ปี

                3.บันทึกเพื่อติดตามผลการดูแล

การดูแลกลุ่มป่วยโรคความดันโลหิตสูง

                การติดตามและการประเมินผลการรักษาผู้ป่วย

                1.ซักประวัติและสังเกตเพื่อติดตามผลตามแผนการรักษาของแพทย์ในเรื่องของการรักษายาอย่างต่อเนื่อง และความสามารถในการควบคุมระดับความดันโลหิต รวมทั้งอาการข้างเคียงของยา

                2.ซักประวัติและสังเกตในเรื่องพฤติกรรมความเสี่ยง ซึ่งต้องนำมาประกอบการควบคุมระดับความดันโลหิต ได้แก่ การสูบบุหรี่ การรับประทานอาหารเค็ม/หวาน/มัน การดื่มสุรา การไม่ออกกำลังกายความเครียด

                3.ซักประวัติอาการบ่งชี้ของโรคแทรกซ้อนที่จะต้องส่งต่อโดยเร็ว เช่น ใจสั่น เหนื่อยง่าย เจ็บหน้าอกแขนขาชาหรืออ่อนแรงชั่วคราวหรือถาวร ตามัวหรือตาข้างหนึ่งมองไม่เห็นชั่วคราว ปวดศีรษะ/เวียนศีรษะบวมที่เท้าเวลาบ่ายหรือเย็น ปวดขาเวลาเดินทำให้ต้องพัก

                4.ตรวจวัดระดับความดันโลหิตเพื่อประเมินการควบคุมตามแผนการรักษาของแพทย์

                5.ประเมินภาวะโรคไตเรื้อรัง สังเกตอาการบวม ซีด ผิวแห้ง ปัสสาวะออกน้อย สีน้ำตาลปนแดงหรือน้ำตาลเข้ม

                6.ประเมินและติดตามการเปลี่ยนแปลงของภาวะอ้วนลงพุงชั่งน้ำหนัก และBMI

                7.ผู้ป่วยโรคความดันโลหิตสูงที่มีโรคเบาหวานร่วมด้วยควรได้รับการตรวจคัดกรองความเสี่ยงต่อการเกิดโรคหลอดเลือดหัวใจและหลอดเลือดสมอง ควรควบคุม HbACให้ต่ำกว่า7 และควบคุมความดันโลหิตน้อยกว่า 130/80 มิลลิเมตรปรอท

                8.ให้คำปรึกษาและวางแผนร่วมกับผู้ป่วยและญาติ เพื่อให้มีทัศนคติที่ดีในเรื่องของการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมควบคู่กับการรับประทานยาเพื่อการควบคุมระดับความดันโลหิตตามแผนการรักษาของแพทย์

                9.ติดตามผู้ป่วยอย่างสม่ำเสมอ ผ่านการนัดหมาย อสม.โทรศัพท์ และการเยี่ยมบ้าน

                10.ในกรณีเยี่ยมบ้านควรมีการประเมินสภาพแวดล้อมภายใน/ภายนอกบ้าน ที่มีผลต่อการควบคุม

ระดับความดันโลหิตสูงในผู้ป่วย

ปัจจัยเสี่ยงต่อการเกิดโรคหัวใจและหลอดเลือด ใน 10 ข้างหน้า

                1.ระดับของ SPB และDBP (ระดับอ่อน คือ SBP 140-159 หรือ DBP90-99 รุนแรงคือ SBP≥180หรือ DBP≥110)

                2.ระดับของ pulse pressure > 90 มม.ปรอท (ในผู้ป่วยที่มีอายุตั้งแต่60ปี)

                3.อายุ>55ปี ในเพศชาย หรือ >65ปี ในเพศหญิง

                4.สูบบุหรี่

                5.ระดับไขมันในเลือดผิดปกติ total cholesterol >200มก./ดล.,LDL-C> 130 มก./ดล. และ HDL-C<40 มก./ดล.ในชายHDL-C<50มก./ดล.ในหญิงหรือระดับtriglyceride>150 มก./ดล.

                6.Fasting Plasma Glucose (FPG) 100-125 มก./ดล.

                7.Glucose tolerance test ผิดปกติ

                8.ประวัติการเกิดโรคหัวใจและหลอดเลือด [Cardiovasculardisease(CVD)] ในบิดา มารดา หรือพี่น้องก่อนวัยอันสมควร (ในชายเกิดก่อนอายุ 55 ปี และในหญิงเกิดก่อนอายุ 65 ปี)

                9.อ้วนลงพุง เส้นรอบเอว≥90 ในชาย และ ≥80ซม.ในหญิง

โรคแทรกซ้อนจากความดันโลหิตสูง

                1.สายตาเสื่อมลงอย่างรวดเร็วหลอดเลือดในตาอาจตีบตันหรือแตกทำให้ตาบอดได้ เช่น ตามัว    เห็นภาพซ้อน

                2.หลอดเลือดในสมองตีบหรือแตก อาจเป็นอัมพฤกษ์อัมพาตถ้ารักษาไม่ทัน เช่น แขน ขา ข้างใดข้างหนึ่งอ่อนแรง ปากเบี้ยวพูดไม่ชัด

3.หลอดเลือดหัวใจตีบตันเป็นเหตุให้กล้ามเนื้อขาดเลือดจนเกิดภาวะกล้ามเนื้อหัวใจตายได้ หัวใจล้มเหลว จากการที่กล้ามเนื้อหัวใจต้องทำงานมากขึ้น เช่น ใจสั่น เหนื่อยง่าย เจ็บหน้าอก

4.ไตพิการ หรือไตอักแสบ เกิดอาการบวม ซีด ผิวแห้ง

โรคหลอดเลือดสมอง